İcra ve İflas Kanunu’nun 89. maddesi, “Alacaklar ve üçüncü kişinin elinde haczedilen mallar” başlığı altında düzenlenmiştir.
Uygulamada sıkça rastlanan hatalardan biri, İcra ve İflas Kanunu‘nun 89. maddesinin yalnızca e-haciz veya banka haczi olarak değerlendirilmesidir. Oysa bu maddenin amacı, borçlunun üçüncü kişilerde bulunan mal, hak ve alacaklarının haczini sağlamaktır. Bu nedenle, İİK’nın 89. maddesini sadece borçlunun bankadaki parasının hacziyle sınırlamak doğru değildir.
Örneğin, borçlunun sahip olduğu bir taşınmazdan elde ettiği kira alacağı da haczedilebilir. Ancak, icra dosyasında haciz işlemlerine başlanabilmesi için öncelikle takibin kesinleşmiş olması gerekmektedir. Takibi kesinleşen bir icra dosyasında, borçlunun kendi malvarlığı, üçüncü kişilerdeki hak ve alacakları ya da miras yoluyla elde ettiği her türlü mal, hak ve alacaklar, kanunun belirlediği sınırlar içinde haczedilebilir.
İcra hukukunun şekli bir hukuk dalı olduğunu unutmamak gerekir. Bu sebeple, dosyada işlem yapılabilmesi için alacaklının veya vekilinin talepte bulunması şarttır. Uygulamada, bu talepler yazılı olarak yapılmaktadır. Kanunda tarafların sözlü talepte bulunabileceği belirtilmiş olsa da, icra daireleri genellikle sözlü talepleri dikkate almamaktadır.
İcra hukukunun şekli yapısı gereği, icra katipleri ile icra müdür ve yardımcıları, alacaklının veya vekilinin taleplerinin dışına çıkamazlar. Bu nedenle, icra memurlarının talepler üzerinde takdir yetkisi bulunmamaktadır.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin 19.09.2016 tarihli ve E:2016/3856, K:2016/19090 sayılı kararında, “Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla başlatılan takipte alacaklının, borçlunun annesine haciz ihbarnamesi gönderilmesi talebinin icra müdürlüğünce reddedildiği, ancak bu reddin yasaya aykırı olduğu” belirtilmiştir. Kararda, İİK’nın 89. maddesi gereğince haciz ihbarnamesi gönderilmesinin kanunun emredici hükmü olduğu ve icra memurunun bu konuda takdir hakkı bulunmadığı vurgulanmıştır.
Birinci Haciz İhbarnamesi (İİK’nın 89. Maddesinin 1. Fıkrası)
İcra ve İflas Kanunu’nun 89. maddesinin 1. fıkrasına göre, hamiline ait olmayan veya ciro edilebilir bir senede dayanmayan alacaklar veya borçlunun üçüncü kişinin elindeki taşınır malları haczedildiğinde, icra memuru ilgili gerçek veya tüzel kişiye bundan sonra borcunu sadece icra dairesine ödeyebileceğini ve borçluya yapılan ödemenin geçerli olmayacağını bildirir. Ayrıca, malı elinde bulunduran üçüncü kişiye de malı sadece icra dairesine teslim etmesi gerektiği, aksi halde malın bedelini ödemek zorunda kalacağı ihtar edilir. Bu haciz ihbarnamesinde, ayrıca 2., 3. ve 4. fıkra hükümleri de üçüncü kişiye bildirilir.
Takibin kesinleşmesinin ardından, alacaklının veya vekilinin talebi üzerine borçlunun üçüncü kişilerdeki mal, hak ve alacakları icra müdürlüğü aracılığıyla tespit edilir. Alacaklı, icra müdürlüğüne talepte bulunmadan borçlunun üçüncü kişilerdeki haklarının kendisine verilmesini isteyemez.
İcra müdürünün onayıyla hazırlanan talep, icra katibi tarafından düzenlenen haciz tutanağıyla borçlunun mal, hak ve alacağının bulunduğu üçüncü kişiye tebliğ edilir. Bu tutanak, birinci haciz ihbarnamesi niteliğindedir. İİK’nın 89. maddesinin uygulanabilmesi için öncelikle birinci haciz ihbarnamesinin üçüncü kişiye tebliğ edilmesi gerekir.
Üçüncü Kişinin Sorumluluğu
Üçüncü kişinin sorumluluğu, birinci haciz ihbarnamesini tebliğ aldığı anda başlar. Üçüncü kişi, ihbarnamenin tebliğinden itibaren yedi gün içinde ilgili icra dairesine itiraz edebilir.
Eğer üçüncü kişi yedi günlük süre içinde itiraz etmezse, borçlunun kendisinde bulunan mal, hak ve alacağını kabul etmiş sayılır. Bu durumda, üçüncü kişi de dosyada sorumlu hale gelir.
Üçüncü kişi, borçlunun mal, hak ve alacağını zımnen kabul edebileceği gibi, yasal süresi içinde icra müdürlüğüne yazılı bir cevap da verebilir. Kanun sözlü cevaba da olanak tanımaktadır, ancak uygulamada icra müdürlükleri yazılı cevapları esas almaktadır.
Borçlunun mal, hak ve alacağının kendisinde bulunduğunu kabul eden üçüncü kişi, artık borçluya değil, icra müdürlüğüne karşı sorumlu olur. Bu nedenle, ödemelerini borçluya değil icra dairesine yapmak zorundadır.
Bu süre içinde borçluya yapılan ödemeler geçersiz sayılır ve üçüncü kişinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Kanunda açıkça belirtildiği üzere, üçüncü kişi ancak icra müdürlüğüne ödeme yaparak sorumluluktan kurtulabilir.
Alacaklı, borçlunun üçüncü kişide bulunan mevcut veya ileride doğacak mal, hak ve alacaklarını talep edebilir. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin 17.12.2013 tarihli ve E:2013/33937, K:40514 sayılı kararı bu durumu açıklığa kavuşturmuştur. Kararda, borçluların üçüncü kişiler nezdindeki doğmuş ve doğacak alacaklarının haczi için İİK’nın 89. maddesine göre haciz ihbarnamesi gönderilmesinin mümkün olduğu belirtilmiştir.
Birinci haciz ihbarnamesi tebliğ edilen üçüncü kişi, borçlunun kendisine borçlu olduğunu icra dairesine bildirirse, ikinci haciz ihbarnamesinin gönderilmesine gerek kalmaz. Yargıtay kararına göre, üçüncü kişinin alacağı kabul etmesi durumunda, alacağın dosyaya aktarılması için ikinci haciz ihbarnamesi gönderilmesi zorunlu değildir.
Haciz İhbarnamesinin Haciz Sırasına Etkisi
Borçlunun üçüncü kişideki alacağı tespit edildikten ve üçüncü kişi bu alacağı icra dosyasına aktardıktan sonra, alacaklı hemen bu parayı alamayabilir. Alacaklı, icra müdürlüğünden paranın kendisine ödenmesini talep ettiğinde, icra müdürü alacak üzerinde başka hacizlerin olup olmadığını araştıracaktır.
Bu aşamada, üçüncü kişinin dosyaya sunduğu yanıt önemlidir. Eğer üçüncü kişi, alacak üzerinde başka haciz bulunmadığını açıkça belirtmezse, icra müdürlüğü parayı alacaklıya ödemez. İcra müdürlüğü, üçüncü kişiye yeniden yazı yazarak, alacak üzerinde başka hacizlerin olup olmadığını ve varsa hangi icra dosyası tarafından ne zaman haciz konulduğunu bildirmesini ister. Gerekli bilgiler temin edildikten sonra, başka haciz yoksa alacak alacaklıya ödenir. Ancak, başka hacizlerin varlığı halinde icra müdürlüğü sıra cetveli düzenleyerek ödemeyi buna göre yapar.